* لەبەرچـى دەبێ رێز لە پیرۆزییەكانى هەموولا بگيـرێ؟
عومەر عەلى غەفور
بوون و ناكۆكى و ململانێى نێوان بیروباوەڕە جیاوازەكان: ئاینیەكان و سیكیۆلاریستەكان، ئاینە جۆرارەجۆەكان، ئاینزاكانى سەر بە هەمان ئاین، ئایدیالیست و ماتریالیستەكان، فەلسەفە و ئایدیۆلۆژیا جیاواز و ناكۆكەكان، دیاردەیەكى دێرین و بەردەوامى كۆمەڵگەى مرۆڤایەتییە.هەریەك لەوانە لەبرامبەر ئەوانیدى خۆى بە "رێبازى هەق" و "ونبووى بەشەریەت" دادەنێ و ئەوانیتر بە پوچ و گومڕا و روو لە هەرەس لەقەڵەم دەدات.
هەر یەك لەمانەیش ژمارەیەكى زۆر هەوادار و مژدەدەرى لەناو چینە جۆراوجۆرەكانى كۆمەڵگەدا هەیە، بە توێژى نوخبە و زانا و بیرمەندەكانیشەوە.
هۆى ئەم پەرتبوونە فیكرى و عەقائیدیەى مرۆڤایەتى بۆ چى دەگەڕێتەوە؟ بۆچى ئاینێك یان فەلسەفەیەكى تایبەت نەیتوانیوە لەو ململانێ گەردوونیەدا سەركەوتن بەسەر ئەوانیتردا بەدەست بێنێ و هەموو بەشەریەت لەسەر ئەو رێبازە كۆبێتەوەو چیدى هەر لایەك خۆى بە هەڵگرى هەقیەت نەداتە قەڵەم؟ئەى لەبارێكدا هەر یەك لەو رێگە و رێچكە فیكرى و ئاینیانە یەقینى بە راستیى ئااستەكەى خۆى هەیە، كارلێكى نێوان ئەو گرووپانە چۆن رێك دەخرێ؟ئەوە روونە كە باوەڕهێنان و شوێنكەوتنى هەر مرۆڤێك بۆ بیروباروەڕى خێزان و كۆمەڵگەكەى، لەرێى پرۆسەیەكى عەقلاَنى و بەراوردكارییەوە نەبووە، بەڵكو لەرێى تەلقینى دەوروبەرەكەیەوە و تەنانەت پێش ئەوە ئەو مرۆڤە خۆى هۆشى بپژێ و بتوانىَ رەش و سپى لێك حوىَ بكاتەوە گەلاَڵە بووە.
عەقڵ و شیكردنەوە و هەڵسەنگاندنى فیكری و مەعریفى ئەگەر دەورێكیان لە ژیانى فیكرى و ویژدانى ئەو كەسەدا هەبێ ئەو دەورە لەپاش لێبوونەوە لە بڕیارى باوەڕهێنانەنكەوە دەست پێدەكات، ئەویش نەك بۆ خۆ خوێندنەوە و رەخنە لەخۆگرتن، بەڵكو بۆ كۆكردنەوەى بەڵگە بۆ پشتیگرى و پتەوكردنى پایەكانى بیروباوەڕە بۆماوەكەى.خۆ ئەگەر بڕیار بی مرۆڤ قبوڵ یان رەتكردنەوەى بیروباوەڕى باوى كۆمەڵگەكەى بۆ دواى پرۆسەى گەڕان و بیركردنەوە و شیكردنەوەى بەراوردكاریی عەقڵى و فەلسەفى دوا بخات، ئەوە پێویستە ناخى ئەو كەسە وەك لاپەڕەیەكى سپى هیچى لێ نەنووسرێ و هیچى تەلقین نەكرێ تا لەرووى تەمەن و هۆشەوە پێدەگات و تواناى خوێندنەوەى بیروباوەڕ و فەلسەفەكان پەیدا دەكات، ئەوكاتە خۆى ئازادانە دەگاتە ئەنجامێك.بەلاَم لێرەدا گرفتێك دێتە پێش ئەویش ئەوەیە كە چۆن بتوانین ئەو مرۆڤە دوور لە هەر كارتێكردنێكى فیكرى ئەو ژینگە و دەوروبەرى تێیدا گەشەدەكات بۆ ماوەى لانى كەم 20 ساڵێك بپارێزین و لەهەمان كاتیشدا تەزویدى بكەین بە زانست و رۆشنبیرییەك كە بەهۆیەوە تواناى بیركردنەوە و هەڵسەنگاندانى هەبێ، چونكە بەبىَ ئەو رۆشنبیرییە تواناى هەڵسەنگاندانى نابێ و دیسان كوێرانە ئەوەى لەلایەن دەوروبەرەكەیەوە بەگوێیدا چرپێنرا قبوڵى دەكات و ئیمانى پێ دێنێ.
جا لەبارێكدا ئەو كەسە گریمانەییە بۆ ماوەى 20 ساڵێك لەنێو كۆمەڵگەكەیدا بژى و زمان شێوازى ژیان و هەڵسوكەوت و رۆشنبیرى و زانست لەوە فێر بێ، ئەوە ئەگەر واشمان دانا كۆمەڵگە خۆیشى نەیەوىَ هیچى تەلقین بكات ئەوا ئاسەوارى ئەو وەرگرتنە لەخۆوە لە نەستیدا جێگیر دەبێ و دەبێتە بناغە و چوارچێوەیەكى تایبەت كە هەڵبژاردنى ئەو كەسە بەئاراستەیەكى دیاریكراودا دەبات.
ئیدى ئەوە قەدەرى مرۆڤە كە زانیاریەكانى لە دەوربەرەكەى وەردەگرێ نەك لە غەریزەوە (وەك ئاژەڵ) و لێرەشەوە بەدەر لە ئیرادەى هۆشیارانەى خۆى دەكرێتە شوێنكەوتە و پاسەوانى بیروباوەرێك كە رۆژێك لە رۆژان بیرى لە بنەماكانى نەكردوەتەوە.
لەلایەكى ترەوە ئەگەر واشمان دانا دەتوانین مرۆڤ لە كاریگەریى دەوروبەر بپارێزین تا تەمەنى دەگاتە تەمەنى هۆشكرانەوە و پێگەیشتن، دیسان ئەو پرسیارە سەرهەڵدەدات ئاخۆ هەموو مرۆڤەكان تاقەت و حەوسەڵەى ئەوەیان هەیە كە ببنە فەیلەسوف و شەو رۆژ لە خۆیان تاڵ بكەن بەدیار خوێندنەوە و بیركردنەوە و شیكردنەوە و بەراوركردنى تاقەت پڕوكێنى ئایدیا ئاڵۆزەكان تا بتوانێ رێبازى هەق لەناویاندا دەستنیشان بكات و شوێنى بكەوێ؟ یان ئایا عەجەبەن فشار و داخوازییە بنەڕەتییەكانى ژیان و گوزەران بوار و كات بۆ هەموو مرۆڤێك دەهێڵنەوە تا خۆى بۆ ئەم پرۆسەیە تەرخان بكات؟!
خۆ ئەگەر واشمان دانا دەتوانین كۆمەڵگەیەكى فەیلەسوف دروست بكەین كە هەموویان عەقلاَنى بیربكەنەوە و وا بەئاسانى خۆ تەسلیمى ئاینى باو نەكەن، ئەو پرسیارە سەرهەڵدەدات ئایا فەیلەسوفەكان توانیویانە یان دەتوانن قسەى كۆتاییمان لەو بارەوە پێ بڵێن و هەموو بگەنە شاڕێگەیەك كە هەمووان بەبێ دوودڵى لەسەرى برۆین؟ ئەگەر وایە بۆچى هەمان جیاوازى لەنێوان فەیلەسوفەكانى دنیاشدا هەیە تا ئەو رادەیەى هەندێ لە فەیلەسوفان دەڵێن "بەقەدەر ژمارەى فەیلەسوفەكانى دنیا جۆرى فەلسەفەیش هەیە".
واتە دوو فەلەسوف لە بیركردنەوەەدا ناگەیەنە هەمان ئەنجام. فەیلەسوفەكانیش بە هەمان دەردى خەڵكە رەشۆكى و ئاساییەكە لەبارەى پرسیارە جەوهەرییەكانى وجودەوە دابەش بوون تا ئەو رادەیەى هەندێكیان بە فەلسەفەى "نازانم" گەیشتوون.لێرەوە دەگەینە ئەو قەناعەتەى "راستیى رەها"، واتە ئەو راستییەى لاى هەموو مرۆڤێك جێى باوەڕ پێهێنان بێ، لەبوارى فیكردا بوونى نیە و ئەوەى هەیە "راستیى رێژەیی"یە،ـ واتە تەنیا هەندێك بە راستى دەزانن.
بەلاَم گرفت لەوەدایە هەر لایەك "راستییە رێژەیی"ەكەى خۆى بە "راستیى رەها" دادەنێ و لێرەشەوە بە "پیرۆز"ى دەزانێ و بیروباوەڕى ئەوانى تر بە پوچ و "ناپیرۆز" .
قەدەرى مرۆڤیشە كە ئەم جیاوازییە لە تێڕوانین بۆ رێبازى دایك لە رێى تەلقین و پەروەردەى كۆمەلاَیەتى و هەروەها لەرێى كۆشش و بەرهەمەكانى مژدەدەر و بیرمەندانى سەر بە هەر قوتابخانەیەكەوە وەچە بۆ وەچە دەگوێزرێتەوە.
جا لەبارێكدا مەحاڵ بێ ململانێ و جیاوازییەكە بە كۆتا بگات، پێویستە ژیرانە مامەڵە لەگەڵ ئەم حاڵەتەدا بكرێ، ئەویش بە باوەڕهێنان بە مافى بوون و ئازادیى ئەویدى و رێزگرتن لە ئیرادە و مافى هەڵبژاردنى یەكدى، واتە رێزگرتن لە پیرۆزییەكانى یەكدى، ئیدى دیارە كە رێزگرتن لە پیرۆزییەكانى بەرامبەر واتاى ئەوە نیە كە باوەڕت بە پیرۆزییان هەیە بەڵكو واتاى ئەوەیە تۆ رێز لە ئیرادە و بڕیارى بەرامبەرەكەت دەگریت، كە مرۆڤێكى خاوەن هۆش و ژیرى و كەرامەتە.
پێچەوانەى ئەمە، واتە سوكایەتیكردن بە پیرۆزیەكانى بەرامبەر دەگەیەنێ كە دژە سوكایەتی لێدەكەوێتەوە، چونكە سوكایەتیكردن بە پیرۆزیەكانى مرۆڤ رۆحى ئەو كەسە یان ئەو كۆمەڵگەیە بریندار دەكات و دەیوروژێنێ و سەر بۆ كاردانەوەى توندوتیژانە دەكێشێ و هەلى پێكەوەژیان لەبار دەبات.ئەگەرچى رەنگە هەندێ جار رەخنەگرتنیش لە بنەماكانى ئاینێك وەك جۆرێك لە سوكایەتى لێك بدرێتەوە و بەوە سنوورى ئازادیى بیركردنەوە و دەربڕین بەرتەسك بكاتەوە، بەلاَم سنوورى ئەم دوانە تا رادەیەك جودایشە، چونكە لە رەخنەدا زمانى زانست و مەنتیق بەكاردەهێنرێ كە سەنتەرى بیكردنەوەى مرۆڤ ، واتە عەقڵ، دەدوێنێ و بەكەمىدەبێتە هۆى وروژاندنى مرۆڤ، بەلاَم زمانى سوكایەتیكردن، وەك جوێندان و گاڵەپێكردن، زمانێكى زیاتر بازاڕییە و سنتەرى هەست و سۆزى مرۆڤ، واتە دڵ دەپێكێ و دەیوروژینێ و تەنانەت كار لە تواناى عەقڵیش بۆ بیركردنەوەى مەنتیقى لاواز دەكات وا لە كەسى وروژاو دەكات كە كاردانەوەى توند و حساب بۆ نەكراو بنوێنێ.
بمانەوێ و نەمانەوىَ هەر كردارێكى رێكخستن جۆرێك لە سنوور بۆ ئازادى هەڵسوڕان دادەنێ و هەندێ جار لەبەر خۆپاراستن لە زیانیكى گەورە ناچار دەبین سنوور بۆ هەندێ سوود دابنێین ، چونكە وەك وتراوە " "درء المفاسد اولى من جلب المنافع" واتە "لادانى خراپەكان لە هێنانى سوودەكان لەپێشترە".
قبووڵكردنى ئەو سنوورە ناچاریاینەیش لەكۆتاییدا هةر لە پێناو كۆى پرۆسەى پێكەوەژیاندایە.
رەنگە هەندێ جار بەناوى رێگرتن لە سوكایەتیكردن زیاد لەپێویست سنور لە ئازادیى دەربڕین تەسك بكرێتەوە ئەویش بە فراواكردنى بازنەى شتە پیرۆزەكان و پیرۆزاندنى هەندێ شت كە لە بنەڕەتدا پیرۆز نین و لێرەشەوە خۆلێدانیان دەكرێتە هێڵى سوور.لێرەوە پێویستە هاوسەنگییەك لەنێوان ئازادیى را دەربڕین و رێزگرتنى پیرۆزییەكاندا بكرێ، ئەویش بەوەى سنوورى "شتە پیرۆزەكان" دیارى و سنووردار بكرێ و تا بكرێ ئەو شتانە كەم بن، بەمە هەم پاریزگارى لە بەلانسى پێكەوە ژیان و ئارامى كەشە كۆمەلاَیەتییەكەى ناو كۆمەڵگە دەكرێ، هەمیش زەمینە بۆ كارلێك و ململانێیەكى هێمانە و شارستانى لەنێو پیكهاتە فیكرى و ئاینییەكانى نێو كۆمەڵگەدا فەراهەم دەبێ.
ليست هناك تعليقات:
إرسال تعليق