عومەر عەلى غەفور
ماوەیەكە شاڵاوێكى سەرەمڕ لە دژى میدیاى "ئەهلى"، "ئازاد"، "رەخنەگر" لە هەرێمى كوردستان و بە تایبەت لە هەندێ لە میدیا حزبیەكانەوە دەستى پێكردوە، كە لە هەوڵى ئەوەدایە لە رێى تۆمەتباركردنى ئەو میدیایە بە "بەرەڵایى"، "ناڕاستگۆیى"، "ناپیشەوەرى"، "بەكارهێنانى زمانى زبر" و "دەستى دەرەكى" شەقامى كوردى لێ دڵكرمێ بكات و سەرەنجام پاشەكشە بەو سەنگ و قورسایى و رۆڵەى ئەو میدیایە هەیەتى بكات.
ئەز لێرەدا بەهیچ شێوەیەك بەرگرى لەو كەموكووڕییانە ناكەم كە لە میدیاى ناسراو بە ئەهلى یاخود ئازاددا هەن. راستە ئەو میدیایە هەندێ جار زانیاریى نادروست و هەڵە بڵاو دەكاتەوە، لە خستنە رووى شتەكاندا زێدەڕۆیى دەكات، بەبێ بەڵگەى تەواو شتەكان دەخاتە روو، دەست وەردەداتە تایبەتمەندییە شەخسیەكان، جاروبار بەلانسى بێلایەنى لەدەست دەدات، دووریش نیە لێرە و لەوێ ئەم یان ئەو دەزگەى راگەیاندنى ئەهلى، یان لانى كەم بەشێك لە ستافەكەى، لەلایەن دەستى ناوخۆیى یان دەرەكیەوە بۆ مەبەستى تایبەت و ناپیشەوەری ئاراستە بكرێن، بەڵام هیچكات ئەم كەموكووڕییە سنووردارانە، بارتەقاى ئەو رۆڵە گەورە و مێژووییە نین كە ئەو میدیایە و میدیاكارەكانیان بینیویانە، لە شڵەقاندنى گۆمى مەیوى رۆژنامەگەریى كوردى و كاراكردنى میدیا و میدیاكاران، بۆ بینینى بەشێك لە رۆڵى پیشەوەرانە و نیشتمانییانەى خۆیان وەك دەسەڵاتى چوارەم، لە بەرامبەر دەسەڵات و رەخنە لێگرتن و لێپرسینەوە و بەرهەڵستیكردنى سیاسەت و پلان و بڕیارە نادروستەكان لە غیابى ئۆپۆزسیۆنێكى سیاسیى كارا لە ناوەندە سیاسییەكەدا.
ئەگەرچی ناتوانین نكولى لەوە بكەین كە سەرەتاكانى ئەو جمووجووڵە رەخنەگرانەیەى میدیاى ئازاد، لە هەناوى میدیا حزبیەكانەوە و لە نێو رۆشنبیران میدیاكارە زیندووەكانى نێو ئەو دەزگایانەوە چەكەرەى كرد، نەمانى شەڕى ناوخۆ و هێوربوونەوەى میزاجى جەنگاوەرەكانیش لە سەردەمى ئاشتیدا هۆكارى یاریدەدەر بوون بۆ گەشەكردنى ئەو بزاڤەى لە كۆتاییەكانى نەوەدەكاندا سەرى هەڵ دا، بە تایبەت دواى دەرچوونى رۆژنامەى هاوڵاتى و دواتریش ئاوێنە و ئەوانى تر، بەڵام ئەوەیش ناشارێتەوە كە ئەو میدیایە و میدیاكاران و كۆى ئەو نووسەر و رۆشنبیرانەى بە نووسین و هەڵوێستەكانیان پاڵپشتییان لەو بزاڤە كرد، رووبەڕووى كۆسپ و تەگەرە و فشار و ئەزیەتێكى زۆر بوونەوە تا توانییان لەسەر پێ بوەستن درێژە بەو رەوتە بدەن.
ئەو میدیایە، بە هەموو كەموكەسرییەكانیەوە و لەگەڵ هەموو تێبینییە بابەتییەكانیش لەسەرى، كە هەن، یەكێكە لە داینەمۆ بەهێزەكانى گەشەى دیموكراسی لە هەرێمى كوردستاندا و سەرمایەیەكى هزرى و رۆحیی ئەم كۆمەڵگەیەیە، كە ئەركى هەر خەمخۆرێكى جیدیى دیموكراسیەت ودەسەڵاتى چوارەم و مافى هاوڵاتى و بیرى ئازاد و دژەگەندەڵییە، بەوانەیشى لە ناو حزبەكان و دەسەڵاتدان، لە خەمى مانەوە و گەشەپێدانى ئەو ئەزموونە دەڵەمەیەى میدیاى ئازاددا بێ، ئەویش نە لەبەر خاترى چاوى كاڵى فڵان یان فیسارى بەرپرس یان میدیاكار لەو دەزگایانە، هەروەها نە بە ماناى پێداهەڵگوتنى ئەو میدیایە وەك ئەوەى گەیشتبێتە پلەى كەماڵ، بەڵكو لەبەر خاترى خودى ئەزموونەكە، هاوكات بۆ تەرشیدكردن و رەخنەلێگرتنى كەموكەسرییەكانی، بەمەبەستى تێپەڕاندنیان.
ئەز نە رۆژێك لە نێو ئەو میدیایانە كارم كردووە، نە لەگەڵ هەڵسوڕێنەرانیشیدا سەروساختەى ئەوتۆم هەیە، تەنیا وەك نووسەرێك جاروبار وتارم لە هەندێكیاندا بڵاو كردووەتەوە، بەڵام لە دەرەوەى ئەو دەسەڵاتە نیمچە رەهایەى دەسەڵات و حزبە باڵادەستەكان بەسەر تەواوى بوارەكانى ژیانى كۆمەڵگەیاندا هەیانە و ئەوەى بیانەوێ دوور لە هەر چاودێرێكى نیشتمانیى بوێر كردوویانە و دەیانەوێ تا قافى قیامەتیش درێژەى پێ بدەن، تەنیا ئەو میدیایە بووە كە هەناسەیەكى لێوە بدرێ و دەنگێكى ناڕەزایى لێوە بەرز بكرێتەوە و چاودێریەكى مەعنەوى سیاسەت و پلانەكانى دەسەڵات و حزبەكان بكات.
چەندین دۆسیەى وەك قاودانى بەرتەسككردنەوەى ئازادیى كارى رۆژنامەنووسی و گرتن و ئازاردانى رۆژنامەنووسان، هەمواركردنى یاساى كارى رۆژنامەوانی لە هەرێمى كوردستان لە بەرژەوەندیى بەرفراوانتركردنى ئازادیى كارى رۆژنامەنووسی لە ساڵى 2008، گەشەپێدانى رۆشنبیریى شەفافیەت و دژە گەندەڵى و بێزراندنى گەندەڵكاران لە شەقامى كوردیدا و فشار خستنە سەر حكوومەت بۆ بەدواداچوونى ئەو كێشەیە، ئاشكراكردن و قسەلەسەركردنى سەودا گوماناوییەكەى نێوان وەزیرى سامانە سروشتییەكانى هەرێم و كۆمپانیاى DNOى نەرویجى، ئاشكراكردنى چەندین حاڵەتى گەندەڵى ئیدارى دارایى لە دامودەزگاكانى حكوومەت و حزبدا، وروژاندنى دۆسیەكانى فایلدارانى بەعس و ئەنفالچییانى كورد و ئازادكردنى تاوانبارانى كیمیابارانى هەڵەبجە لەلایەن گەورە بەرپرسانى هەرێمەوە، بۆ یەكەم جار لایەن میدیا ومیدیاكارانى ئەهلیەوە وروژێنران.
هەر میدیایەك ئەمانە و هاوشێوەی ئەم كارانەى كردبێ، خزمەتێكى زێڕینى بە كۆمەڵگەى كوردى و هزرى دیموكراسییانە كردووە و شایانى ئەوەیە سوپاس بكرێ، یان لانى كەم كار بۆ لاوازكردنى نەكرێ.
ئەگەر دەگوترێ ئەو میدیایە سەقەتاتى زۆرە و میدیایەكى پێگەیشتوو نییە، ئاخر خۆ ئەو دەسەڵاتەیش كە ئەو میدیایە رەخنەى لێ دەگرێ سەقەتاتى لەو زیاتر نەبێ كەمتر نییە. كەواتە لە خراپترین باریدا میدیاى ئەهلى كاردانەوەى سیستمێكى حوكمڕانیى سەقەتە و كورد وتەنى كاڵا بەقەد باڵایە.
دواى نزیكەى 20 ساڵ هێشتا شكستەكانى حكوومەتى هەرێم، بەو هەموو خیبرە و توانا مادى و بەشەریی زەبەلاحانەى لەپشتیەوەن، بەوە دەدرێتەوە كە ئەزموون و ساوایە. بە هەمان پێوەر میدیاى ئازادیش، كە تواناكانى چ لە رووى مادى و چ لە رووى سەرمایە مرۆییەكانەوە سنووردارن، مافى ئەوەى هەیە پاساوى هەڵەكانى خۆى بداتەوە بەوەى هێشتا ئەزموونەكەى ساوایە و "لە پڕێ نابێتە كوڕێ".
لەبەرئەوە هەر هەوڵێكى سیستماتیك بۆ پاشەكشەپێكردن و لەقاڵبدانى ئەو میدیایە، كوشتنى ئەو هەناسە رەخنەگرانە روو لە گەشەیەیە كە لە میدیاى كوردیدا هەیە و زیندویەتیەكى پێ بەخشیوە و لە مەوداى دوور و نزیكدا خزمەت بە ئەزموونى سیاسی خۆ بەدیموكراسیزانى هەرێمى كوردستانیش دەكات.
ماوەیەكە شاڵاوێكى سەرەمڕ لە دژى میدیاى "ئەهلى"، "ئازاد"، "رەخنەگر" لە هەرێمى كوردستان و بە تایبەت لە هەندێ لە میدیا حزبیەكانەوە دەستى پێكردوە، كە لە هەوڵى ئەوەدایە لە رێى تۆمەتباركردنى ئەو میدیایە بە "بەرەڵایى"، "ناڕاستگۆیى"، "ناپیشەوەرى"، "بەكارهێنانى زمانى زبر" و "دەستى دەرەكى" شەقامى كوردى لێ دڵكرمێ بكات و سەرەنجام پاشەكشە بەو سەنگ و قورسایى و رۆڵەى ئەو میدیایە هەیەتى بكات.
ئەز لێرەدا بەهیچ شێوەیەك بەرگرى لەو كەموكووڕییانە ناكەم كە لە میدیاى ناسراو بە ئەهلى یاخود ئازاددا هەن. راستە ئەو میدیایە هەندێ جار زانیاریى نادروست و هەڵە بڵاو دەكاتەوە، لە خستنە رووى شتەكاندا زێدەڕۆیى دەكات، بەبێ بەڵگەى تەواو شتەكان دەخاتە روو، دەست وەردەداتە تایبەتمەندییە شەخسیەكان، جاروبار بەلانسى بێلایەنى لەدەست دەدات، دووریش نیە لێرە و لەوێ ئەم یان ئەو دەزگەى راگەیاندنى ئەهلى، یان لانى كەم بەشێك لە ستافەكەى، لەلایەن دەستى ناوخۆیى یان دەرەكیەوە بۆ مەبەستى تایبەت و ناپیشەوەری ئاراستە بكرێن، بەڵام هیچكات ئەم كەموكووڕییە سنووردارانە، بارتەقاى ئەو رۆڵە گەورە و مێژووییە نین كە ئەو میدیایە و میدیاكارەكانیان بینیویانە، لە شڵەقاندنى گۆمى مەیوى رۆژنامەگەریى كوردى و كاراكردنى میدیا و میدیاكاران، بۆ بینینى بەشێك لە رۆڵى پیشەوەرانە و نیشتمانییانەى خۆیان وەك دەسەڵاتى چوارەم، لە بەرامبەر دەسەڵات و رەخنە لێگرتن و لێپرسینەوە و بەرهەڵستیكردنى سیاسەت و پلان و بڕیارە نادروستەكان لە غیابى ئۆپۆزسیۆنێكى سیاسیى كارا لە ناوەندە سیاسییەكەدا.
ئەگەرچی ناتوانین نكولى لەوە بكەین كە سەرەتاكانى ئەو جمووجووڵە رەخنەگرانەیەى میدیاى ئازاد، لە هەناوى میدیا حزبیەكانەوە و لە نێو رۆشنبیران میدیاكارە زیندووەكانى نێو ئەو دەزگایانەوە چەكەرەى كرد، نەمانى شەڕى ناوخۆ و هێوربوونەوەى میزاجى جەنگاوەرەكانیش لە سەردەمى ئاشتیدا هۆكارى یاریدەدەر بوون بۆ گەشەكردنى ئەو بزاڤەى لە كۆتاییەكانى نەوەدەكاندا سەرى هەڵ دا، بە تایبەت دواى دەرچوونى رۆژنامەى هاوڵاتى و دواتریش ئاوێنە و ئەوانى تر، بەڵام ئەوەیش ناشارێتەوە كە ئەو میدیایە و میدیاكاران و كۆى ئەو نووسەر و رۆشنبیرانەى بە نووسین و هەڵوێستەكانیان پاڵپشتییان لەو بزاڤە كرد، رووبەڕووى كۆسپ و تەگەرە و فشار و ئەزیەتێكى زۆر بوونەوە تا توانییان لەسەر پێ بوەستن درێژە بەو رەوتە بدەن.
ئەو میدیایە، بە هەموو كەموكەسرییەكانیەوە و لەگەڵ هەموو تێبینییە بابەتییەكانیش لەسەرى، كە هەن، یەكێكە لە داینەمۆ بەهێزەكانى گەشەى دیموكراسی لە هەرێمى كوردستاندا و سەرمایەیەكى هزرى و رۆحیی ئەم كۆمەڵگەیەیە، كە ئەركى هەر خەمخۆرێكى جیدیى دیموكراسیەت ودەسەڵاتى چوارەم و مافى هاوڵاتى و بیرى ئازاد و دژەگەندەڵییە، بەوانەیشى لە ناو حزبەكان و دەسەڵاتدان، لە خەمى مانەوە و گەشەپێدانى ئەو ئەزموونە دەڵەمەیەى میدیاى ئازاددا بێ، ئەویش نە لەبەر خاترى چاوى كاڵى فڵان یان فیسارى بەرپرس یان میدیاكار لەو دەزگایانە، هەروەها نە بە ماناى پێداهەڵگوتنى ئەو میدیایە وەك ئەوەى گەیشتبێتە پلەى كەماڵ، بەڵكو لەبەر خاترى خودى ئەزموونەكە، هاوكات بۆ تەرشیدكردن و رەخنەلێگرتنى كەموكەسرییەكانی، بەمەبەستى تێپەڕاندنیان.
ئەز نە رۆژێك لە نێو ئەو میدیایانە كارم كردووە، نە لەگەڵ هەڵسوڕێنەرانیشیدا سەروساختەى ئەوتۆم هەیە، تەنیا وەك نووسەرێك جاروبار وتارم لە هەندێكیاندا بڵاو كردووەتەوە، بەڵام لە دەرەوەى ئەو دەسەڵاتە نیمچە رەهایەى دەسەڵات و حزبە باڵادەستەكان بەسەر تەواوى بوارەكانى ژیانى كۆمەڵگەیاندا هەیانە و ئەوەى بیانەوێ دوور لە هەر چاودێرێكى نیشتمانیى بوێر كردوویانە و دەیانەوێ تا قافى قیامەتیش درێژەى پێ بدەن، تەنیا ئەو میدیایە بووە كە هەناسەیەكى لێوە بدرێ و دەنگێكى ناڕەزایى لێوە بەرز بكرێتەوە و چاودێریەكى مەعنەوى سیاسەت و پلانەكانى دەسەڵات و حزبەكان بكات.
چەندین دۆسیەى وەك قاودانى بەرتەسككردنەوەى ئازادیى كارى رۆژنامەنووسی و گرتن و ئازاردانى رۆژنامەنووسان، هەمواركردنى یاساى كارى رۆژنامەوانی لە هەرێمى كوردستان لە بەرژەوەندیى بەرفراوانتركردنى ئازادیى كارى رۆژنامەنووسی لە ساڵى 2008، گەشەپێدانى رۆشنبیریى شەفافیەت و دژە گەندەڵى و بێزراندنى گەندەڵكاران لە شەقامى كوردیدا و فشار خستنە سەر حكوومەت بۆ بەدواداچوونى ئەو كێشەیە، ئاشكراكردن و قسەلەسەركردنى سەودا گوماناوییەكەى نێوان وەزیرى سامانە سروشتییەكانى هەرێم و كۆمپانیاى DNOى نەرویجى، ئاشكراكردنى چەندین حاڵەتى گەندەڵى ئیدارى دارایى لە دامودەزگاكانى حكوومەت و حزبدا، وروژاندنى دۆسیەكانى فایلدارانى بەعس و ئەنفالچییانى كورد و ئازادكردنى تاوانبارانى كیمیابارانى هەڵەبجە لەلایەن گەورە بەرپرسانى هەرێمەوە، بۆ یەكەم جار لایەن میدیا ومیدیاكارانى ئەهلیەوە وروژێنران.
هەر میدیایەك ئەمانە و هاوشێوەی ئەم كارانەى كردبێ، خزمەتێكى زێڕینى بە كۆمەڵگەى كوردى و هزرى دیموكراسییانە كردووە و شایانى ئەوەیە سوپاس بكرێ، یان لانى كەم كار بۆ لاوازكردنى نەكرێ.
ئەگەر دەگوترێ ئەو میدیایە سەقەتاتى زۆرە و میدیایەكى پێگەیشتوو نییە، ئاخر خۆ ئەو دەسەڵاتەیش كە ئەو میدیایە رەخنەى لێ دەگرێ سەقەتاتى لەو زیاتر نەبێ كەمتر نییە. كەواتە لە خراپترین باریدا میدیاى ئەهلى كاردانەوەى سیستمێكى حوكمڕانیى سەقەتە و كورد وتەنى كاڵا بەقەد باڵایە.
دواى نزیكەى 20 ساڵ هێشتا شكستەكانى حكوومەتى هەرێم، بەو هەموو خیبرە و توانا مادى و بەشەریی زەبەلاحانەى لەپشتیەوەن، بەوە دەدرێتەوە كە ئەزموون و ساوایە. بە هەمان پێوەر میدیاى ئازادیش، كە تواناكانى چ لە رووى مادى و چ لە رووى سەرمایە مرۆییەكانەوە سنووردارن، مافى ئەوەى هەیە پاساوى هەڵەكانى خۆى بداتەوە بەوەى هێشتا ئەزموونەكەى ساوایە و "لە پڕێ نابێتە كوڕێ".
لەبەرئەوە هەر هەوڵێكى سیستماتیك بۆ پاشەكشەپێكردن و لەقاڵبدانى ئەو میدیایە، كوشتنى ئەو هەناسە رەخنەگرانە روو لە گەشەیەیە كە لە میدیاى كوردیدا هەیە و زیندویەتیەكى پێ بەخشیوە و لە مەوداى دوور و نزیكدا خزمەت بە ئەزموونى سیاسی خۆ بەدیموكراسیزانى هەرێمى كوردستانیش دەكات.
