عومەر عەلى غەفور
دواى دەیەیەك لە یەكەم هەڵمەتى ویلایەتە یەكگرتووەكانى ئەمریكا بۆ جوانكردنى وێنەى خۆى لە شەقامى عەرەبی و ئیسلامیدا، لە سەرەتاى ئەمساڵەوە، كە یەكەم ساڵى دووەم دەیەى سەدەیە، ئیدارەى ئەمریكى لەرێى پشتیوانیكردنى لە راپەڕینى گەلانى ناوچەكە لەدژى رژێمە دیكتاتۆرییەكانیان، كە ناوى "بەهارى عەرەبی" لێنراوە، گەڕێكیترى ئەو هەڵمەتەى دەست پێكردووە، بەڵام بەپێى هەندێ راپرسی دواى ئەم هەڵوێستەى دواییش، هێشتا گۆڕانكاریەكى ئەوتۆ بە ئاراستەى جوانكردنى وێنەى ئەمریكا رووى نەداوە.
دواى روودانى هێرشەكانى 11ى سێپتەمبەرى سەر واشنتۆن و نیویۆرك ئەمریكاى گەیشتە ئەو باوەڕەى هۆكارى سەرەكیى ئەو پەلامارە، بۆ ئەو رقە بەربڵاوە دەگەڕێتەوە كە لە كۆهەستى عەرەبی و ئیسلامیدا هەیە بەرامبەر سیاسەتەكانى واشنتۆن، بەتایبەت لە دوو تەوەرەدا: یەكەم لە پشتگیریكردنى بێقەید و شەرتى لە ئیسرائیل. دووەم لە پشتگیریكردن یان بێدەنگبوون لە رژێمە دیكتاتۆرییەكانى ناوچەكە كە بە زەبرى ئاگر و ئاسن بۆ ماوەى دەیان ساڵ حوكمى گەلانى ناوچەكە دەكەن.
هەر بۆیە پلانێكى بۆ گۆڕینى ئەو وێنە دەقگرتووەى ئەمریكا گرتەبەر. دەوترێ دامەزراندنى كەناڵى ئاسمانیى (الحرە) و رادیۆ (سەوا) بەشێك بوون لەو پرۆژەیە. هاوكات پرۆژەى "رۆژهەڵاتى ناوەڕاستى نوێ"ى راگەیاند، بەپێى ئەو پرۆژەیە واشنتۆن فشارى خستە سەر رژێمەكانى ناوچەكە تا چاكسازیى سیاسی و دیموكراسی بكەن.
ئەم ئاراستە نوێیەى سیاسەتى دەرەوەى واشنتۆن رژێمەكانى ناوچەكەى تەنگاو و ناچارى نەرمى نواندنێكى رێژەیى كرد، بەتایبەت كە واشنتۆن بە كردەوە ئەو ڤیتۆیەى پێشتر لەدژى هاتنەسەر دەسەڵاتى تەوژمە ئیسلامییەكان هەیبوو داینابوو سووكى كرد، ئەوە بوو لە ئاست هاتنەسەر دەسەڵاتى پارتى داد و گەشەپێدان بەسەۆكایەتیى رەجەب تەیب ئەردۆگان لە ساڵى 2002دا بێدەنگ بوو، لەكاتێكدا پێشتر حزبى رەفا و حزبى فەزیلەى میراتگرى دواى سەركەوتنیان لە هەڵبژاردنەكاندا هەڵوەشێنرانەوە. تەنانەت بێدەنگبوونى لە سەركەوتنى حەماسی ئیسلامیى فەلەستینیش لە هەڵبژاردنە پەرلەمانییەكەى ساڵى 2005 و پێكهێنانى حكوومەت بەسەرۆكایەتیى ئەو حزبە بە بەشێك لەو پلانە دابنێین.
رووخاندنى رژێمى سەدام حسێنیش لە ساڵى 2003 و تەسلیمكردنى بێ دوودڵانەى دەسەڵات بە حزبە ئیسلامییە شیعى و سوننیەكانى عێراق ترسى زیاترى خستە دڵى سەرانى ئەو رژێمانە، بەتایبەت كە جۆرج بوشى سەرۆكى ئەو كاتى ئەمەریكا راشكاوانە وتى دەبێ رژێمە دیكتاتۆریەكان بزانن وا بەئاسانى لێیان ناگەڕێین.
ئەم هەنگاوانە گۆڕانكاریى نوێ و ستراتیژى بوون لە سیاسەتى ئەمریكادا و لەباریاندا بوو وێنەكەى راست بكەنەوە، بەڵام شەڕە خوێناوییەكانى عێراق و ئەفغانستان و كوژرانى مەدەنییەكان لەلایەن هێزەكانى ئەمەریكاوە، هەروەها درێژەدانى واشنتۆن بە پشتگیریكردنى تەلئەبیب بوونە لەمپەر لەبەردەم بەردەوامبوونى ئەو پرۆژەیەدا، هاوكات فشارەكانى مەیدانى جەنگ واشنتۆنى ناچارى جۆرێك لە سازش و مامەحەمەییكردن بۆ ئەو رژێمانە كرد تا پاڵپشتى لە گرووپە یاخیەكان نەكەن و لە سەركەوتندا یارمەتى بدەن، بەوەیش رژێمەكان ترسیان شكا و لەو وردە چاكسازییەیش سارد بوونەوە كە پێشتر دەستیان دابوویە.
ئەوە بوو رژێمەكەى حوسنى موبارەك كە لە هەڵبژاردنى ساڵى 2006دا لە ترسا هەندێ شلگیرى كرد و بەهۆیەوە ئۆپۆزسیۆن زیاتر لە 80 كورسییان بەدەست هێنا، لە هەڵبژاردنەكەى 2010دا تەحەداى ئەمریكا كرد و رێگەى بە هیچ چاودێرێكى نێودەوڵەتى نەدا چاودێریی هەڵبژاردنە پەرلەمانییەكەى نۆڤەمبەرى 2010 بكات، ئەوەیش قەیرانێكى سیاسی بەدواى خۆیدا هێنا، كە سەرەنجامەكەى رووخانى رژێمەكەى بوو.
هەوڵەكانى ئەمریكا بۆ راستكردنەوەى وێنەى خۆى نەوەستاوە، بگرە پاش هاتنە سەر كارى باراك ئۆباماى كاندیدى دیموكراتەكان لە ساڵى 2009دا، كە بەڵێنى دەدا گرتووخانەى گوانتانامۆ دابخات و هێزەكانى ئەمریكا بەزوویى لە عێراق بكێشێتەوە، ئەو هەڵمەتە قورساییەكى زیاترى وەرگرت و زۆر لە چاودێران و تەنانەت سەرانى ناوچەكەیش ئەگەر بە رواڵەتیش بێ، ئومێدەوارییان پێشان دەدا كە ئیدارەى نوێى ئەمریكى لاپەڕەیەیكى نوێ و جیاواز لە پەیوەندى لەگەڵ دنیاى ئیسلام بكاتەوە. تەنانەت مەحمود ئەحمەدى نەژادى سەركۆمارى ئێران پەیامى پیرۆزبایى بۆ ئۆباما نارد.
ئۆبامایش دواى دەست بەكاربوونى هەوڵەكانى بۆ بەرجەستەكردنى ئەو ئاراستەیە درێژ پێدا. ئەوە بوو لە یەكەم وتارى دەستبەكاربوونیدا لە 20-1-2009 راى گەیاند "پێوەندیەكانى لەگەڵ جیهانى ئیسلامى لەسەر بناغەى بەرژەوەندیى هاوبەش دادەمەزرێنێ".
هەروەها لە 4 حوزەیرانى 2009یشدا ئۆباما لە زانكۆى قاهیرەوە وتارێكى ئاراستەى جیهانى ئیسلامى كرد و داواى كرد كۆتایى بە گێژاوى بەدگومانى و ناكۆكیى نێوان ئەمەریكا و جیهانى ئیسلامى بێ و پێوەندییەكانیان لەسەر بناغەى بەرژەوەندیى هاوبەش و رێزگرتنى دوولایەنە دابمەزرێنن. دواتریش ئیدارەى ئەمریكى دەستەبەرى چەمكى "شەڕى دژەتیرۆر" بوو.
هەروەها لە ساڵى 2010دا لەو كاتەى زۆربەى دانیشتوانى نیویۆرك نەیاریى خۆیان بۆ دروستكردنى مزگەوتێك لەنێزیك شوێنى هەردوو تاوەرە رووخاوەكە دەربڕی، ئۆباما پشتگیرى لە داواى موسڵمانەكانى ئەو وڵاتە بۆ دروستكردنى ئەو ناوەندە ئاینییە نیشاندا.
بەڵام رەنگە بەهێزترین هەڵوێستى واشنتۆن بە ئاراستەى ئاشتكردنەوەى شەقامى ناوبراو پشتگیریكردنى راشكاوانەى بێ لە راپەڕینەكانى ژمارەیەك لە گەلانى ناوچەكە، لەوانە میسر و یەمەن و سووریا، لە دژى رژێمەكانى سەرۆكە بەتەمەنەكانیان كە دەیان ساڵە لە دەسەڵاتدان.
پێنجشەمەى رابردوو (19 ئایار) باراك ئۆباما لە وتارێكیدا لەبارەى سیاسەتى وڵاتەكەى لە رۆژهەڵاتى ناوەڕاست و باكورى ئەفریقیا، باسى لە كاروانى گۆڕانكارى كرد كە لە تونسەوە دەستى پێ كرد و جەختى كرد "شێوازەكانى سەركوتكردن لەتوانایاندا نییە دەنگى گەلان بۆ گۆڕانكارى كپ بكەن، ئەوەیش داواكارییەكە هەموو دەوڵەتانى ناوچەكە دەگرێتەوە، بەبێ جیاوازى".
ئۆباما راشكاوانە پشتگیرى لە "بەهارى عەرەبی" كرد و ئاشكراى كرد بۆ سەركەوتنى پرۆسى دیموكراتى لە میسر و تونس هاوكاریى دارایى پێشكەشى ئەو دوو وڵاتە دەكاتەوە، داواى لە سەرۆكى یەمەنى كرد دەست بە گواستنەوەى دەسەڵات بكات، داواى لە سەرۆكى سووریاش كرد یان چاكسازی بكات یان دەسەڵات بەجێبێڵێ و داواى لە حكوومەتى بەحرێنیش كرد لەگەڵ ئۆپۆزسیۆن دیالۆگ بكات.
ئەم هەڵوێستەى واشنتۆن دەكرێ گۆڕانكارى ئیجابی لە وێناى شەقامى عەرەبی و ئیسلامى بۆ ئەمریكا بكات، بەتایبەت كە لە حاڵەتێكى دەگمەن و بێپێشینەدا ئۆباما ئیسرائیلى بە داگیركەر ناوبرد و وتى "خەونى جولەكە بۆ دروستكردنى دەوڵەتێك لە سایەى داگیركردندا نایەتە دى"، ئەگەرچی لە بایەخى هەوڵەكانى دەسەڵاتى فەلەستینى بۆ پچڕینى داننان بە دەوڵەتى فەلەستینى لە نەتەوە یەكگرتووەكان بەدەر لە رەزامەندیی ئیسرائیل كەم كردەوە.
ئەم پلانە درێژخایەنەى واشنتۆن بۆ جوانكردنى وێنەى خۆى لە جیهانى ئیسلامیدا، بەتایبەت دواى ئەم هەڵوێستەى دوایى چەندە سەركەوتوو بووە؟
بەپێى توێژینەوەیەك كە سەنتەرى توێژنەوەى "بیو" لە ماوەى نێوان 21ى ئادار و 26ى نیسانى رابردوودا كردوویەتى و ماڵپەڕى سی ئێن ئێن لە 19ى ئەم مانگەدا پوختەیەكى بڵاوى كردۆتەوە، وێنەى ئەرێنیى ئەمریكا لە چاو ساڵى 2010 لە ئوردن و توركیا و لوبنان پاشەكشەى كردووە، بەڵام لە میسر و فەلەستین بەرەوپێشوچوونێكى كەمى بەخۆوە بینیوە.
لە ئوردن رێژەى 13%ى ئەوانەى رپرسیان لەگەڵدا كراوە وێنەى ئەرێنییان هەبووە لەكاتێكدا لە ساڵى رابردوودا 20% بووە. لە توركیا لە 17%ەوە بۆ 10% دابەزیوە. لە پاكستان لە 17%ەوە بۆ 11% دابەزیوە. لە ئەندەنووسیا لە 59%ەوە بۆ 54% دابەزیوە.لە لوبنان لە 52% بۆ 49% دابەزیوە.
بەڵام لە میسر لە 17%ەوە بۆ 20% بەرز بووەتەوە و ل فەلەستینیش لە 15%ەوە بۆ 18% بەرز بووەتەوە.
بەپێى ئەنجامى ئەو لێكۆڵینەوە بێ، هێشتا واشنتۆن ئەنجامێكى دڵخۆشكەرى لە پرۆسەى جوانكردنى وێنەى خۆیدا بەدەست نەهێناوە، بەڵام ئەوەى كە وێنەكە لە میسر و فەلەستین گۆڕانكاریى ئیجابی بەسەرداهاتووە، دەكرێ ئەوەى لێ بخوێنرێتەوە كە لە ماوەیەكى كەمدا هەڵوێستى واشنتۆن لە "بەهارى عەرەبی" كاریگەری لەسەر شەقامى عەرەبی بەجێهێشتووە و بە تێپەڕینى كات و كەوتنى ژمارەیەكى زیاتر لە رژێمەكان بە پاڵپشتیى مادى و مەعنەویى ئەمریكا، وێنەى واشنتۆن لە ناوچەكەدا باشتر بكات.
لە رۆژنامەى (باس) ژمارە 45 لە 24-5-2011دا بلاو كراوەتەوە.
