عومەر عەلى غەفور
بۆ ئێمەى خەڵكى كوردستان گرنگە رێگە لە بەردەم بە ئاكام گەیشتنى جەدەلە فیكرى و سیاسیەكانمان لەسەر مەسەلە ناكۆكى لەسەرەكان كورت بكەینەوە.، ئەویش بەوەى هەوڵ بدەین لەو خاڵەوە دەست پێبكەین كە غەیرى ئێمە دواى سالاَنێكى زۆر لە جەدەل و ململانىَ پێیگەیشتون، نەك لەو خاڵەوە كە ئەوان كاتى خۆى لێیەوە دەستیان پێكردوە.
بەوە كات و كۆششێكى زۆرمان بۆ دەگەڕێتەوە. بۆ نمونە سالاَنێكى دورو درێژ ئیسلامى و عەلمانى عەرەب و غەیرى عەرەب جەدەلیان كردوە لەسەر ئەوەى ئایا ئیسلام سیاسەت و حوكمى تێدایە یان تێیدا نیە؟ ئایا دەوڵەتى ئیسلامى دەوڵەتێكى مەدەنییە یان سیۆكراتى؟ ئایا عەلمانیەت دەرمانى دەردى جیهانى مەسیحییە بە تەنها یان جیهانى ئیسلامیش ئاتاجى عەلمانیەتە؟ ئایا ئیسلامیەكان بە كردەوە هەڵگرى بەرنامەیەكى رۆشن و هەمەلایەنەن بۆ ژیان یان تەنها هەڵگرى دروشمن و بە كردەوە پرۆژەیەكیان پىَ نیە؟ ئایا راستە لە مێژودا شتێك هەبوە بەناوى دەوڵەتى ئیسلامى كە هەڵگرى ئەو تایبەتمەندییە شارستانى و مرۆڤدۆستانە و پێشكەوتوە بىَ كە ئیسلامیەكان ئیدیعاى دەكەن؟ ئەمانەو چەندین تەوەرى دى.
لێرەدا دەپرسین: ئایا پێویستە ئیسلامى و عەلمانیەكانى كوردستانیش لە خاڵى سفرەوە هەمان جەدەل درێژە پێبدەن؟بەندە واى دەبینم كە دوبارەكردنەوەى ئەو جەدەلە بە زمانى كوردى و لە فەزاى كوردستانیشدا لە باشترین حاڵەتدا كات بە فیڕۆدانە لە كارێكى بێهودەو بىَ بەرهەمدا، چونكە ئەو جەدەلە لە جیهانە ناكوردیەكەدا هەنگاوێك دنیاى ئەو نەتەوانەى نەبردۆتە پێشەوە.
ئەوە هیچ كە جەدەلەكە نەبوەتە مایەى گۆڕینى وێناو تێگەیشتنى لایەكیان بۆ ئەویدیكەیان، لە هەمان كاتدا ئەو جەدەلە هەردو لاى خافڵیشكردوە لە ئەركى راستەقینەیان، كە لە واقیعدا رادەى سەركەوتنیان لەو ئەركەدا تاكە پاساوى ئەنجامدانى خودى ئەو جەدەلەیەو رادەى سەركەوتن یان شكستى هەر لایەكیش لە بەجێهێنانى ئەو ئەركەدا رادەى راستگۆیى و جەدواى پرۆژەو بانگەشەكەشى نیشان دەدات.
ئەو ئەركەیش بریتیە لە ئەركى شڵەقاندنى گۆمى دواكەوتویى موزمینى ولاَتەكانیان لە بوارەكانى سیاسى و كۆمەلاَیەتى و ئابورى و فەرهەنگى و زانستى و بەشداریكردنێكى لانى كەم متەوازیعە لە بنیاتنانى ئەو شارستانێتییە هاوچەرخەدا.
وەرە دیقەت بدە بزانە هێزە سیاسیەكانى ئەو ولاَتانە بە ئیسلامى و عەلمانیانەوە، چ لەوانەیاندا كە عەلمانى حاكم و ئیسلامى موعارەزەن وەك بەشى هەرە زۆرى ولاَتانى عەرەبى بە عێراق و هەرێمى كوردستانیشەوە، یان ئەوانەیان كە ئیسلامى حاكمن و عەلمانى تێیاندا لە دەرەوەن وەك سودان و سعودیە و ئێران و ئەفغانستانى تالیبان، چەند سەنتیمەتر ولاتەكانیان لە سنورەكانى چونە نێو مێژوى هاوچەرخ نزیك كردۆتەوە؟ بەراستى سەرقافڵەن لە داگیركردنى سەردێڕى هەواڵەكانى ئاژانس و دەزگاكانى هەواڵى دنیا، بەلاَم نەك لە باسى داهێنان و بڕینى ژمارەى پێوانەیى لە ئازادى فیكرى و سیاسى و گەشەى ئابورى و خۆشگوزەرانى كۆمەلاَیەتى و داهێنانى زانستى لە ولاَتەكانیاندا، بەڵكو لە لەشكركێشى و پەلامارو كوشت و كوشتارو تەقینەوەو ئینقیلابات و ئەشكەنجەدان و گەندەڵى دارایى و ئیدارى و هەڵبژاردنى كارتۆنى و خیتاباتى ئاگرین و..هتد.
عەلمانیەكان كە سەرو بنى زمانیان پیاهەڵدانى قەدوبالاَى عەلمانیەت و عەسا سیحریەكەیەتى لە كۆتایى هێنان بە پیرۆزكردنى سەركردەو حزب و دەسەلاَت و، لە فەراهەمكردنى ئازادى و یەكسانى و كەرامەتى مرۆڤ و، لە دیموكراسیەت و پلورالیزم و گەشەى ئابورى و كۆمەلاَیەتى و هەڵبژاردنى ئازاد و شەفافیەت و مرۆڤدۆستى و هتد، لە واقیعدا خۆیان یەكەم كەس بون دژ بەو بەهایانە وەستاونەتەوە. ئەزمونى دەسەلاَتیشیان لەبەرچاوانە، ئیدى خۆدزینەوە لە سەلماندنى ئەم واقیعە تاڵە بەوەى دەسەلاَتى فلاَن و عەلان هەر بە ناو عەلمانیەو تەمسیلى عەلمانیەتى راستەقینە ناكەن لە راستیدا جگە لە خۆ فریودان و ساویلكەخەڵەتێنى هیچى دیكە نیە.
دەنا من چى لە باسى عەلمانیەتێكى یۆتۆپى و میسالى بكەم، كە وەك تەیرى عەنقا هەر وەهمەو نە كەس دیوێتى و نە دەشیبینىَ، دەست نەیگاتىَ و ئەزمونى دەیان گروپ و تەیارى سیاسى بەیداخ هەڵگرو دڵسۆز بە عەلمانیەت نەتوانىَ دایگرێتە واقیع؟ ئاخر كات كوشتن بە باسكردن و پۆزلێدان بەو عەلمانیەتەوە، چ مانایەكى هەیە؟ئیسلامیەكانیش لەوان چاكتریان پێشكەش نەكردوە لانى كەم بە بەراورد بەو دروشمە گەورانەى بەرزیان كردۆتەوە. ئاخر ئەوان دەڵێن ئێمە لە هەموو ئەوانیدى جوداین چونكە پەیامى خوامان پێیە. ئەو خوایەى كە خاوەنى هەموو موعجیزەكانە.
زانا و ئاگادارە بە تەواوى وردەكاریەكانى ژیان و مرۆڤ و گەردون و چاكترین و گونجاوترین بەرنامەى بۆ ژیانى مرۆڤ داناوە. كەسێك، گروپێك، دەوڵەتێكیش هەڵگرى ئەم پەیامە بىَ هەر دەبىَ لەوانیتر جودا بىَ ئەگینا ئیدى دیسان مرۆڤەكان زۆر بە ئاسانى پاساوى شكست و تاوانەكانیان دەدەن بەوەى ئەوانیش مرۆڤن.
لە بارێكیشدا هەر مرۆڤ، نەك پەیامەكەى، سەنگى مەحەك و بریاردەر بىَ لە سەركەوتن یان شكستى بەرنامەو ئاینەكاندا ئیدى جیاوازیەك نامێنىَ لە نێوان بەرنامەى ئاسمانى و زەمینی، یاخود بەهێزو بێهێزدا. ئیسلامیەكان لە هەموو ئەو ئەدەبیاتە فیكرى و سیاسیەى لە ماوەى پتر لە سەدەیەكى رابردودا بەرهەمیان هیًناوە ئیسلامیان وەك یۆتۆپیایەك پێشكەشكردوە كە نەك تەنها ئەو دنیاى مرۆڤ مسۆگەر دەكات بەڵكو ئەم دنیاشى بۆ دەكاتە بەهەشت.
واتە پرۆژەى ئیسلامى بەدیلێكى شامیلە كە ئابورى و سیاسەت و كۆمەلاَیەتى و ئەدەب و زانست و رێنیسانس و شارستانێتیەكى بىَ وێنە بەرهەم دێنىَ كە لە تواناى هیچ قوتابخانەیەكى فیكریدیكەدا نەبىَ. ئەمە كرۆكى پرۆژەكەیەو تائێستاش لە روى تیۆریەوە درێژەى پێدەدرىَ (چەند هەفتەیەك پێش ئێستا لە یەكىَ لە وتارەكانى هەینى، كە خۆم ئامادەى بوم، مامۆستا راشكاوانە وتى: كاكە دەوڵەتى ئیسلامى خانیەكى چاكت دەداتىَ، معاشێكى چاكت دەداتىَ؟ ژنێكى چاكت لۆ دێنى، سەیارەیەكى چاكت دەداتىَ، ئیدى چت دەوىَ؟!). كورد دەڵىَ: "دەمە، چیت لىَ كەمە!!" .
بەلاَم ئایا لە واقیعدا تەیاراتى ئیسلامى، كە هەندێكیان دەسەلاَتیشیان گرتۆتە دەست، توانیان ئەم ئیددیعایە بكەنە واقیع؟ كوا ئەو رێنیسانس و ئازادىو رەفاهیەت و پێشكەوتن و دادگەریەى لە ئەدەبیاتەكەدا باسدەكرىَ؟ بزاڤى ئیسلامى نەك نەیتوانى كۆمەڵگەیەكى نمونەیى بەرهەمبێنىَ بەڵكو تەنانەت شكستى هێنا لەوەشدا كە قبوڵى جیاوازیەكانى نێو خۆى بكات و خوێنى یەكدى لەسەر جیاوازى بیركردنەوە و بۆچون حەلاَڵ نەكات. زیاد لەوە زۆر جار نەیتوانیوە تەنانەت لە نێو یەك حزبیشدا تەحەمولى جیاوازیەكانى یەكتر و تایبەتمەندییەكانى یەكتر بكەن و بەسەر نەزعەى دەسەلاَتخوازى نێو ناخى كەسەكاندا زاڵبن.
ئەو هەموو ئینشیقاقاتە باشترین بەڵگەیە. هەموو جارێكیش پاساوى شكستەكان بەوە دەدەنەوە كە ئاخر فلاَن كەس و حزب و دەسەلاَت تەمسیلى ئیسلام ناكات و خەلەل لە مرۆڤەكانە . بەلاَم ئایا ئەمە پاساوێكى مەعقولە بۆ تەیارێك كە ئیدیعاى هەڵگرتنى بەدیلێكى شارستانى بێ هاوكوف دەكات؟ ئەمە هەمان مەنتیقى عەلمانیەكانە لە مامەڵەكردن لەگەڵ عەلمانیەتە میسالیەكەیان.
ئاخر ئەگەر تۆ نەتوانى بە خەڵك بڵێیت: كاكە فلاَنە تەجروبەى سیاسى نمونەى ئەو سیستمە ئیسلامیەیە كە تەمسیلى بەهاكانى ئیسلام دەكات و ئێمە كار بۆ بەدیهێنانى دەكەین، چۆن دەتوانیت ئیددیعاى ئەوە بكەیت كە بەرنامەیەكى سەركەوتوت پێیە؟ ئاخر ناوهێنانى سەردەمى راشدین وەك تاكە نمونەى پەسەندكراو بەدرێژایى هەزارو چەند سەد ساڵ، لەراستیدا ئەگەرچى بە رواڵەت بەڵگەى ئیسپاتى دەعواى ئیسلامیەكانە، بەلاَم لە راستیدا بەڵگەى نەفى و پوچەڵكردنەوەی ئەو دەعوایەیشى لێدەخوێنرێتەوە، چونكە ئەگەر پەیامێك، كە ئیمتیازى ئەوەشى هەبىَ لە ئاسمانەوە هاتوە، لە ماوەى پتر لە چواردە سەدەدا تەنها لە سى چل ساڵێكدا سەركەوتوو بوبىَ لەوەى جێى خۆى بكاتەوەو بەرجەستە ببىَ ، ئەوە بە راستى ئەوە هێندەى نیشانەى شكستە هێندە بەڵگەى سەركەوتن نیەو بانگەشەیەكى لەو شێوەیە قەت لە بەرژەوەندى ئیسلام نیە.
لەبەرئەوە باباو حزب و دەوڵەتى ئیسلامى یان دەبىَ بتوانىَ نمونەیەك پێشكەش بكات كە تێیدا تیۆرو پراكتیكى یەكانگیربوبن، یان نابىَ هەمیشە شكستى پراكتیك بە گەورەیى تیۆر پاساو بدات، چونكە هەر وەك چۆن ئەگەر دەرمانى نەخۆشیەك پاش بەكارهێنانى بۆ چەند حاڵەتێك سودى نەبو گومان دەخرێتە سەر جەدواو سودى ئەو دەرمانە، ئاواش شكستى چەندبارەى پراكتیك گومان لەسەر خودى تیۆریش دروست دەكات.
واتە تیۆرو پراكتیك دو دنیاى جیا نین ، بەڵكو شكستى هەر یەكێكیان بە سەلبى بەسەر ئەویدیكەشدا دەشكێتەوە.
كاتىَ بلۆكى شەرقى هەرەسى هێنا ئیسلامیەكان نەیانوت ئەوە هەڵە بوو لە پراكتیكدا، بەڵكو پێیان وابوو هەڵە لە خودى تیۆرەكەدایە. خۆ دەكرىَ پشكێكى زۆرى هەرەسەكە شكستى پراكتیكیش بوبىَ (وەك موردیدانى خودى فەلسەفەكە پێیان وایە)، بەلاَم عەرەب وتەنى (ان الناقد بصیر)، رەخنەگر بینایە.
تیۆر بە بىَ رۆڵ و پشك لە بەرپرسیارێتى شكستى پراكتیك دانانىَ. لێرەوەیە بۆ هەردولا، ئیسلامى و عەلمانى كوردستان، گرنگە كە نەپرسن ئیسلامى یان عەلمانى كامیان باش و پێویستن. بەڵكو بپرسن: ئیسلامیەكانمان یان عەلمانیەكانمان چییان كردوە یان پێدەكرىَ بۆ كوردستان؟ ئەو كاتە هەر كامیان لە پراكتیك سەركەوتن، بێشك ئایندە بۆ دنیابینى و پرۆژەو حزبەكەى ئەو دەبىَ.
هەرچى جەدەل لەسەر چەمكە تەجریدیەكانە، هەرا و زنایەكى زڕ و نەزۆكە.
ليست هناك تعليقات:
إرسال تعليق