پارێزگاى هەولێر و نیوە خاڵییەكەى پەرداخەكە

عومەر عەلى غەفور
وەك چۆن كارە خراپەكان و كەموكورتییەكانى حكوومەت رێ لەوە دەگرن كارە باشەكانى دیار بن و باس بكرێن، بە هەمان شێوە كارە باشەكانى حكوومەتیش زۆر جار رێ لەوە دەبڕنەوە كارە خراپ و سەلبیاتەكانى ببینرێن و باس بكرێن. لەوەى یەكەمیاندا نیوە خاڵییەكە و لەوەى دووەمیاندا نیوە پڕەكەى پەرداخەكە دەبینرێ. وێنە راستەقینەكە ئەوەیە بوترێ پەرداخەكە نیوەى پڕ و نیوەكەیتریشى خاڵییە.
ئێستە بووەتە حاشاهەڵنەگر كە لە رووى سیماى ئاوەدانكردنەوە و خزمەتگوزارى و جوانكارییەوە شار و دەڤەرى هەولێر بەبەراورد لەگەڵ شار و ناوچەى سلێمانیدا بوونەتە ئاسمان و رێسمان، لەكاتێكدا تا 5 ساڵێك لەمەوبەر وێنەكە نیمچە پێچەوانە بوو. هۆكارى ئەو جیاوازییەیش لە بەشە سلێمانەییەكەیدا بەپلەى یەكەم هەر بە راستى یەكێتى و گۆڕان و ململانێى تەسكى كوتلەكانیانە، لە بەشە هەولێرییەكەیشیدا، واتە جوانكردنى هەولێر، پێم وایە عەقڵیەت و خاكیبوون و خەڵكئامێزیی نەوزاد هادى پارێزگارى هەولێر نەخشى حاشاهەڵنەگرى لەو پرۆسەیەدا هەبووە ئەگەرچی لەو رووەوە بودجە زەبەلاحەكان و ئەو ئاسانكارییەیش لە رووى حزبییەوە بۆ ئیدارەكەى كراوە رۆڵى خۆیان هەبووە.
بە حوكمى ئەوەى ماوەى 5 ساڵ وەك ئەندامى لێژنەى ئەندازەیى سەرپەرشتیی پرۆژەكان لە سەرۆكایەتیى شارەوانیى هەولێر كارم كردووە و تێكەڵیى زۆرم لەگەڵ پرۆژەكان و بەڵێندەرەكان هەبووە، وێڕاى بوونى هەندێ رەخنەیش، هەستم دەكرد بەڵێندەرەكان لە ئاسانكارییەكانى پارێزگا بۆ بەڕێوەچوونى كارەكانیان رازین، بەتایبەت لە كەمكردنەوەى رۆتینیات لە خەرجكردنى مامەڵەى سولفەكاندا كە بڕبڕەى پشتى كارى كۆمپانیاكانە. ئەمە جگە لەوەى هەركات باسى هاتنى پارێزگار بۆ سەر پرۆژەكان بكرایە بەڵێندەرەكان بەتەواوى مشەوەش دەبوون. هادى لەو بەرپرسە ئیدارییە كەمانەیە كە بە خاكیبوون جێى خۆى لە شەقامدا كردووەتەوە.
بەڵام ئایا كارەكانى پارێزگارى هەولێر قسە هەڵناگرن و هیچ جێى رەخنە نین؟ بێگومان قسە هەڵدەگرن و پێویستە باس لەوانەیش بكەین، كە نیوە خاڵییەكەى پەرداخەكەیە.
لەم ساڵانەى دواییدا پارێزگارى هەولێر لە پرۆژەكاندا دەسەڵاتێكى زۆرى پێ درابوو، بەتایبەت دواى تەرخانكردنى بودجەى پەرەپێدانى پارێزگاكان، كە بەپێى ئامارێكى رەسمیى پارێزگا، لە 3 ساڵى 2006 و 2007 و 2008دا لەسەر بودجەى پەرەپێدانى پارێزگاكان زیاتر لە 576 ملیار دینار خەرج كراوە، 72 ملیارى هى ساڵى 2006، 144 ملیارى هى ساڵى 2007، 360 ملیارى هى ساڵى 2008 بووە. هەروەها بودجەى پەرەپێدانى پارێزگاى هەولێر لە ساڵى 2009دا بڕى 117 ملیار دینار بووە و دروستكردنى زۆر لە پرۆژە خزمەتگوزارییەكانى وەك دروستكردنى شەقام، قیرتاوكردن، دروستكردنى تۆڕەكانى ئاو و ئاوەڕۆ، بیهارتۆنكردنى رەسیفەكان، هێڵەكانى تەلەفۆن و پاركەكان و جوانكارى و..هتد كەوتنە پارێزگا. لەو هەڵمەتەدا پرۆژەى چاك ئەنجام دران، زۆری و جوانیى ئەو پرۆژانە و پرۆژەكانى وەزارەتەكانیتر، خەلەلێكى زۆر گەورەیان پەردەپۆش كردووە، كە دەیان و رەنگە سەدان ملیار دینار زیانیان لە بودجەى هەرێم دابێ كە پارەكەیان چووەتە باخەڵى چەند كۆمپانیایەكى جێبەجێكارەوە.
ئەوە تەنیا گەورەیى بودجەكەى هەرێمە واى كردووە هەست بەوە نەكرێ كە پلانەكانى ئاوەدانكردنەوە و جوانكاریى هەولێر چەندە پارەى نازداریان بەناهەق تێدا بەفیڕۆ چووە.
ئەگەر بەدواداچوونێك بۆ ئەو پرۆژانە بكەیت كە لە 2004ەوە بە بوجەیەكى زۆر جێبەجێ كراون و دواتر تێك دراونەتەوە بۆ ئەوەى بە شێوەیەكیتر دروست بكرێنەوە، یان بڕگەیتریان بۆ ئیزافە بكرێ كە لە پرۆژە پێشووەكاندا بەجێ هێڵراون، وەك راكێشانى تۆڕى ئاو، هێڵى تەلەفۆن، هێڵى روناكى، تێكردنى جۆرێكیتر لە زمیج لە جەزرەى نێو شەقامەكان، ناشتنى جۆرى نوێ لە دارودرەخت لەو جەزرانەدا، یان ئەسڵەن ئەو پرۆژانە هیچ سوودێكیان لێ نەبینراوە، بێگومانم بەهاكەیان لە ملیارێك دۆلار زیاتر نەبێ كەمتر نابێ. كێ لە بەفیڕۆدانى ئەو پارە زۆرە بەرپرسە؟
پرۆژەى شەقامەكانى پیشەسازیى باكور لەلایەن كۆمپانیاى (هەڵێن)ەوە بە گوژمەى ملیارێك دینار لە ساڵى 2004دا بۆ ماوەى 300 رۆژ جێبەجێ كرا تا قیر بكرێ، بەڵام قیر نەكرا و دواى كەمتر لە ساڵێك هەردوو چینى تێكەڵەرێژەكەى تایپ A و B و كربستۆنەكان وەك جارى جاران بوونەوە بەژێر زبڵ و خاشك و قوڕەوە و دواتر راگەیەنرا كە پیشەسازیى باكور دەگوێزێتەوە.
شەقامى 60 مەترى لە پردى شۆڕشەوە تا پەرلەمان لە ناوەڕاستى دوو هەزارەكاندا پارەیەكى خەیاڵى لە قیركردنەوە و جوانكردنیدا خەرج كرا، بەڵام لە 2007 و 2008دا هەمووى تێك درایەوە و بە دیزاین و پاناییەكى نوێ رێك خرایەوە و قیر كرایەوە. شەقامى دووسایدى بەردەم بەنزیخانەى شۆڕش و رێى بەحركە كە لە پارەوە كاریان تێدا دەكرێ –بە هەمان شێوە. شەقامى سەد مەترى -لە 2006دا- ملیاران دینار لە رێكخستنەوە و قیركردنەوە و شتایگەركردن و زمیجكردنى جەزرەى نێوان شەقامەكەدا تێدا خەرج كرا، وا ئەمساڵ جەزرەكە هەمووى هەڵگێڕدراوەتەوە، داربییە كۆنەكانى بڕدران و وا سەرلەنوێ بە جەلموود و زمیج و درەختى نوێ دروست دەكرێتەوە. ساڵى 2008 خۆم لە لێژنەى سەپەرشتیكردنى پرۆژەى سەبكردنى تەنیشت شەقامەكانى رێى كەركووكدا بووم كە ئاوى دەدزى بە گوژمەى زیاتر لە 100 ملیۆن دینار، كەچی لەم رۆژانەدا دیم درێل ئیشى تێدا دەكاتەوە و ریخۆڵەى دەرهێنراوەتەوە.
جەزرەى نێوان شەقامى چل مەتریی تەنیشت بەنزینخانەى ئاكار چەند جارێك پەرێز كرا، ئاو دەدراو سەوز دەبوو دواتر تێك درایەوە و چاك كرایەوە هەر جارەى بۆ شتێكى نوێ. دوایشیان هەڵكەندنى زۆر لە شەقامەكانى شار بوو بۆ راكێشانى هێڵى تەلەفۆنى نۆرماڵ و وایەردار، كە بەهۆى هێڵى وایەرلێسەوە خەریكە باوى نامێنێ. هەموو جاریش شەقامەكان وەك خۆیان بە باشى چاك ناكرێنەوە و دەبنە رەگلە و چاڵ.
لە سەرەتاى دوو هەزارەكان پاركێكى گەورە بە رووبەرى چەند دۆنمێك لە گەڕەكى 99 لە نزیك دێى زانكۆ دروست كرا، سیاجى بۆ كرا، بە دیزاین سەب كرا، كوشك و گەمەى منداڵانى بۆ دابین كرا و خزمەتگوزار بۆ چیمەنەكەى تەرخان كرا، كەچی دواتر فەرامۆش كرا و بوو بە جێگەمەى تۆپانى مناڵانى گەڕەك. ئێستە خەریكن دەیكەنە شتێكیتر.
دواین شت كە لەم رۆژانەدا بینیم و بوو بە هەوێنى نووسینى ئەم بابەتە تێكدانى ئەو پاركە جوانە بوو كە لە سەر شەقامى 100 مەترى لە چوارڕیانى رێى كۆیەدا دروست كرابوو، كە بێشك سەدان ملیۆن دینارى تێچووە، لەم رۆژانەدا تێك دراوە و نازانم بەنیازن بیكەن بەچی.
بە هەرچی دەكەن گرنگ ئەوەیە بۆ ئەو بێبەرنامەییە دەبێتە سەرەخۆرەى سەدان ملیار دینار لە سامانى ئەم میللەتە و دەبێ بزانین كێ لەو گەڕەلاوژەیە بەرپرسە؟ نەوزاد هادى بۆ لەم بوارەدا هەمان لێهاتوویى بەخەرج نادات و رێ لە بەفیڕۆچوونى ئەو سەرمایە گشتییە ناگرێ؟ دەزانم ئێستە هەزار و یەك پاساو بۆ ئەم پرسیارە حازرە، بەڵام ئەوەى حاشاى لێناكرێ ئەوەیە ئەوان لەپاڵ كارە گەورەكانیاندا هاوكات بوونەتە باعیسى بەفیڕۆدانى سامانێكى گەورەى وڵات. قەت ئەوە وەڵام نییە بوترێ نەدەكرا لەوە باشتر بكەین كە كردوومانە.